COP30’un dokuzuncu günü

• COP30’un 9. günü, fosil yakıt çıkışı, Madde 6 ve karbon piyasalarında kritik tartışmalarla geçti. İklim eylemi artık teknik değil, siyasi bir kararlılık testi.

  Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı’nın (COP30) dokuzuncu günü, müzakerelerin en sert ve sonuç belirleyici başlıklarında önemli ilerlemelerin kaydedildiği bir aşamaya işaret etti. Bozulmuş arazilerin yeniden kazanımına yönelik yeni yatırım girişimleri, karbon piyasalarında bütünlük standartlarını güçlendirmeye dönük adımlar, tarım kaynaklı metan azaltımında Küresel Güney’in ortak platformu ve CDM’in (Temiz Kalkınma Mekanizması) kapatılması için belirlenen yol haritası, 19 Kasım’ı zirvenin en yoğun günlerinden biri hâline getirdi. Aynı zamanda fosil yakıtlardan çıkışa ilişkin Belém metnindeki ifadelerin sertleşmesi, COP30 sonuç belgesinin şekillenmeye başladığını gösterdi.
  
  Bozulmuş araziler için yeni yatırım hamleleri
  Dokuzuncu günün en görünür gelişmelerinden biri, sekiz ülkenin bozulmuş ve verimsiz hâle gelmiş arazilerin yeniden kazanımı için yeni bir uluslararası yatırım girişimine katılması oldu. Girişim; toprak verimliliğinin geri kazandırılması, biyolojik çeşitliliğin artırılması ve gıda güvenliğinin güçlendirilmesini hedefleyen projelere uzun vadeli finansman sağlanmasını amaçlıyor. Özellikle Afrika, Latin Amerika ve Güneydoğu Asya’daki geniş ölçekli bozulmuş alanların iklim çözümlerindeki rolü dikkate alındığında, bu taahhüt COP30’un doğa temelli çözümler gündemine kritik bir katkı sundu.
  
  Karbon piyasalarında yeni standart arayışları
  Karbon piyasalarındaki bütünlük tartışmaları dokuzuncu günde daha da görünür hâle geldi. Birleşik Krallık merkezli bir kuruluşun tanıttığı yeni doğrulama araçlarının ardından, uluslararası uzman grupları ITMO (Uluslararası Aktarılabilir Azaltma Sonuçları) transferlerinde teknik risk işareti (TER) taşıyan projelerin tamamen yasaklanması gerektiğini savundu. Bu öneri, düşük standartlı kredilerin piyasaya girişini engellemeyi amaçlasa da birçok ülke tarafından esneklik kaybı gerekçesiyle eleştirildi. Günün sonunda Madde 6 müzakerelerinin ‘en çetrefilli başlıklardan biri’ olarak ikinci haftaya devredileceği netleşti.
  
  N2O için yeni ortak platform başlatıldı
  Günün dikkat çeken adımlarından biri, Küresel Güney’den bir grup bakanın tarım sektöründen kaynaklanan metan ve diazot monoksit (N2O) emisyonlarını azaltmak için yeni bir iş birliği platformu başlatması oldu. Platform; teknoloji paylaşımı, çiftçi destek programları ve ölçüm-raporlama standartlarının uyumlaştırılmasını içeriyor. Uzmanlara göre bu adım, tarım emisyonlarının iklim müzakerelerinde hak ettiği yeri alması açısından önemli bir dönüm noktası.
  
  CDM kapanışı için takvim açıklandı
  Bir başka kritik gelişme ise Temiz Kalkınma Mekanizması’nın (CDM) kapanışı için ülkelerin sonunda bir tarih belirlemesi oldu. 2026’da tamamlanması beklenen süreç, Madde 6 kapsamındaki yeni karbon piyasalarına geçişin hızlanmasını sağlayacak. Ancak geçişin adil, şeffaf ve projeleri mağdur etmeyen bir şekilde planlanması konusunda hâlâ ciddi tartışmalar sürüyor.
  
  Fosil yakıtlardan çıkış haritası netleşiyor
  Belém metninin son taslağına dair tartışmaların sertleştiği dokuzuncu gün, fosil yakıtlardan çıkış konusunda daha bağlayıcı bir dil için destek arttı. Bazı ülkeler, kömür, petrol ve gaz için net tarihler içeren bir ‘çıkış takvimi’ önerirken; bir grup ülke ‘yavaşlatılmış dil’ talep etmeyi sürdürüyor. Müzakereciler, sonuç metninin kaderinin bakanlar düzeyindeki görüşmelere kaldığını belirtiyor.
  
  Son viraja girerken tansiyon yükseliyor
  COP30’un dokuzuncu günü, fosil yakıt çıkış yol haritasından Madde 6 tartışmalarına, doğa temelli çözümlerden karbon piyasalarının geleceğine uzanan geniş bir gündemle sona erdi. Ancak tablo net: Zirve artık tamamen siyasi bir müzakere evresine girdi. Bir yanda gelişmekte olan ülkelerin daha güçlü finansman ve adil geçiş talepleri, diğer yanda yüksek bütünlük standartları konusunda ısrarcı olan ülkeler… Bu iki çizgi arasındaki mesafe kapanmadıkça müzakerelerin zorlaşacağı görülüyor. Brezilya’nın ‘Uygulama COP’u’ iddiası, önümüzdeki 48 saatte ortaya çıkacak ilerlemeye bağlı olacak. Taraflar için artık her cümle, her virgül önemli. COP30’un dokuzuncu günü bir gerçeği tekrar hatırlattı: İklim eylemi, teknik bir mesele olmaktan çoktan çıktı; siyasi kararlılık testi hâline geldi.
  
  Kaynaklar:
  • Carbon Pulse – COP30: Roundup for Day 9 – Nov. 19
  (İlgili haber ve teknik müzakere özetleri)
  
  • Carbon Pulse – CP Daily News Ticker (18–19 Kasım 2025)
  (Gün içi kısa duyurular, ülke pozisyonları, karbon piyasası gelişmeleri)
  
  • UNFCCC – COP30 Official Schedule & Documents
  (Resmî oturum planları, gündem maddeleri, basın açıklamaları)
  
  • COP30 Brazil Resmî Web Sitesi – Daily Briefings & Press Conferences